"SAKARYA TÜRKÜSÜ"
ÜZERİNE BİR TAHLİL DENEMESİ
İbrahim TÜZER
Türk Milleti'nin bağımsızlığını kazanmasında en önemli dönüm noktalarından birisini teşkil
eden Sakarya Savaşı'nın şiirimize, geniş bir şekilde akseder. Üç hafta geceli gündüzlü çetin bir şekilde devam eden
savaşı ve bu savaşta cansiperane mücadele veren kahraman ordumuzu anlatan pek çok şiir
vardır.
Necip Fazıl'ın 1949 yılında kaleme aldığı Sakarya Türküsü'nün,bu nehir ve savaş etrafında
yazılan şiirler arasında,muhteva bakımından değişik ve önemli bir yeri vardır. Sakarya'yı
konu alan birçok manzumede söz konusu olan savaş, Necip Fazıl'ın bu şiirinde yer almaz.
Onun şiirinde cansiperane çarpışan ordular ve muhteşem başarılar kazanan "Mehmetçik"de
yoktur. Şair, şiirinde bunların yerine birçok sosyal meseleyi ele alır. "Mehmetçik"ten değil de,
onun kaynağını teşkil eden ve şairin işaret ettiği meselelere çözüm getirecek olan Türk
gençliğini söz konusu eder. Sakarya nehri de şiirde bu gençliğin sembolü olarak yer alır.
Necip Fazıl
pek çok şiirinde, dış dünyadan alman bir objeden hareket ederek, iç âleme veya
cemiyetin problemlerine yönelir. Obje, şairi ifade etmek istediği duygu üzerinde duracağı
düşünce ve fikirlere götürecek bir vasıta mahiyetindedir?(1) Sakarya Türküsünde de aynı
özellik görülmektedir. Burada Sakarya Nehri obje olarak karşımıza çıkar.
Şair, evvelâ şiirine vermiş olduğu isim ile dikkatleri çeker. Şiirin başlığında yer alan "Türkü"
kelimesi önemli bir özellik göstermektedir.
Bilindiği üzere türkülerin sosyal yeri çok derin ve önemlidir. Ferdin kendi duyumlarından, toplum duyumlanna, değerlerine ve yaşam
biçimlerine kadar türküler, topyekün söylenen bir ses özelliği taşırlar ve nesilden nesile
aktarılarak dilden dile dolaşırlar. Şair de yazmış olduğu şiirinin tam manası ile anlaşılıp
sevilen, kabullenilen ve hayata geçirilen bir türkü gibi dilden dile dolaşmasını ister.
Şair, şiirinin hemen başımda bir değerlendirme yaparak, insamn su ile benzeyen yönüne
dikkat çeker. 0,insanı işaret ederek, onun sahip olduğu mükemmelliklerinin yanı sıra,
ömrünün bir su gibi akıp geçtiğini ifade eder. Fakat akıp geçen bu ömür, sürekli aynı düzeni
göstermez, suyun akmakta zorlandığı yerleri kıvrılarak geçmesi gibi insan ömrü de kıvrımlar
ile doludur. Şair, bu akıştan hareket ile suyla arasında bir zıtlık görür. Su, akıp geçerken her
ne kadar zorlansa da, yokuşlardan inerken zorlanmadan basamak basamak iner. Şair ise bunun
tam tersine yokuşlarda zorlanmakta ve susamaktadır. Çünkü onun hayatı hep yokuşlardan
ibarettir. Şiirin ilerleyen bölümlerinde şair, bu yokuşların neler olduğunu geliştirerek anlatır.
Şiirin bu mısralarına kadar Sakarya nehri akıp giden bir su olarak görülmektedir. Şair bu
objeyi yavaş yavaş fikri bir plâtforma çekmeye başlar. Kendisinin ve nehrin maddî plândaki
hareket hali, şairi her şeyin zaman içinde hareket halinde olduğu fikrine götürür. Zamanın
karşı konulamayan akıcılığına, hiçbir şeyin tesir edemeyeceğini ifade eder.
Zamanın bu hareketliliği, beraberinde sürekli olarak bir zıtlığı meydana getirmekte ve her şey zıttıyla
bilinmektedir. Tarih içerisinde, iyilik ve kötülük, güzel ve çirkin, iman ve küfür hep bir arada
bulunmuştur. Bu akış ve birliktelik tüm kâinatta büyük küçük her şeyde meydana
gelmektedir. Şair bu fikrini, bulutun yükselirken aşağılara yağmur bırakması örneğiyle
desteklemek istemiştir.
Dokuzuncu mısraya kadar normal seyrinde gelen şiir, okuyucunun dikkatini çekecek bir
kesinlikle birden bire: "fakat Sakarya başka..." ifadesi ile hız kazanarak farklı bir boyuta
aktarılır. Buradaki "Sakarya" kelimesinin artık, Sakarya nehri ile ilgisi yoktur. Burada söz
konusu olan "Türk gençliğidir". Bu Türk gençliğinin çıkmış olduğu yokuş, şairin çıkarken
zorlandığı ve susadığı yokuş ile aynıdır. Şairin ve Türk gençliğinin karşısında duran bu yokuş,
bir buçuk asırdır kendilerine kabul ettirilmek istenen yeni kimlikleridir. Fakat Türk gençliği,
mazisi ile tüm bağları kopartılmış ve manevî dinamiklerinden yoksun bırakılmış, tamamen
Batı vahşîliğinin bir ürünü olan bu kimliği kabul etmeyecektir. Yozlaşmanın,
boyutsuzlaşmanın ve kendine yabancı kalmanın karşısında direnecek olan Türk gençliğini,
büyük sorumluluklar beklemektedir. Bu sorumlulukların başında "kurşundan bir yük" tabiri
ile ifade edilen, maddî ve manevî değerlerimize sahip çıkma gelmektedir.
"Kurşundan bir yük" ile "köpükten gövde" tabirleri önemli özellikler göstermektedir. Kurşun
ağır bir metaldir. Bunun ile sahip olduğumuz milli değerlerimizin ne kadar önemli olduğu
vurgulanır. Köpük ise uzun süre gözükme özelliği gösteremeyen ve sudan meydana gelen
kabarcıklar topluluğudur. Kurşundan meydana gelmiş olan yük, köpükten gövdeye bindiği
zaman hemen dibe batacaktır. Fakat, şairin Sakarya nehri ile temsil ettiği Türk gençliği,
Allah'ın dilemesi sonucu bu yükü dibe batırmayacak ve taşımasını bilecektir. Şairin bu sonuca
ulaşmasında, onun fikri hayatının esasını teşkil eden "İlâhî kuvvete iman"ın ve "tam
tevekkül"ün çok önemli bir yeri vardır.
Türk gençliği, bir buçuk asırdır sürekli olarak horlanan ve öksüz bırakılan, çok büyük bir
davaya sahip çıkmanın imtihanını vermektedir. Bunu: "Ne ağır imtihandır, başındaki,
Sakarya" mısrasıyla vurgulayan şair, bu imtihanın sıradan bir imtihan olmadığını ifade eder.
"Binbir başlı kartal" ile ifade edilen sahip olduğumuz kültür, yozlaştırılarak "kanarya" haline
getirilmiş olan bir gençlik ile nasıl taşınabilir? Bu sonuç, şairin bu imtihan karşısındaki
tutumunu belirler. Fakat o ifade ettiğimiz gibi "İlâhî kuvvete iman"ının tam olması sebebiyle
ümidini yitirmemekte ve Türk gençliğine güvenmektedir.
Şair, şiirinin ikinci bendinin başında, hayalinde canlandırdığı ve görmek istediği, bir manada
da idealize edilmiş olan insan tipini karşımıza çıkarıyor. Türk gençliğini, karşılığında hiçbir
şey beklemeden, sonuçları çok feci olması durumunda dahi mukaddes davanın altına giren
insanlar olarak görmek istiyor. Ve şair, devam eden mısralarında, hayalinde canlandırdığı
insanlar ile temsil edilmiş bir davanın sonucunda gelen ve asırlarca devam etmiş olan güzel
günleri anıyor. Bu mısraları ile geçmiş zamanda dolaşan şair, Sakarya’ya temsil ettirdiği Türk
Milleti’nin, tarih sürecini ifade ederek şiirin zaman boyutunu ortaya koyar. Yedi aşıra
yaklaşan zaman içerisinde muazzam bir medeniyete sahip olduğumuzu vurgulayan şair,
Sakarya’ya kardeş gördüğü Nil ve Tuna Nehri ile de bu zaman içerisinde ulaşılan mekânları ifade eder.
Türk milletini, zaman ve mekân boyutları ile de değerlendiren şair, geçmişteki bu
güzel günlerin "Allah bir" inancı etrafında örgülediğini ve bu inancı yaşatan "şanlı
akıncı"ların olduğunu belirtir. Bir buçuk asırdır kaybolan o "şanlı akıncının" döneceği günü
büyük bir heyecan ile bekler.
Tüm bu güzelliklerden mahrum kalan, mazisi ile arasına duvarlar örülerek manevî değerleri
alt üst edilen Türk gençliği, tüm bunların sorumluluğunu vicdanında duymak zorundadır.
Çünkü yozlaştırılarak, kendine yabancı hale getirilen Türk gençliği, kendi öz vatanında garip
ve köle durumundadır. Şair bu Türk gençliğinin, kendi öz vatanı olarak kabul ettiği toprak
parçası üzerinde, inanmış olduğu manevî değerlerini özgürce yaşayabilmesini istemektedir.
Şiirin son bendi de tıpkı ilk bentte olduğu gibi insan nehir karşılaştırması ile başlar. İnsanın
yaratılışında suyun önemini vurgular. Nitekim insan vücudunun üçte ikisi sudan mürekkeptir.
Daha sonra şair, içinde bulunduğu zaman diliminin acımasızlığını ve hainliğini, bu zamanda
yaşayan insanların durumlarını da gözler önüne sererek ifade eder. Bu hayat ve özellikle bu
asır, tahmin edilemeyeceği kadar tehlikelidir ve çarpıklıklar ile doludur. Bu asrın insanları ise
sadece yemek ve uyumak düşüncesinde olan "leşler" gibi basit bir durum içerisindedirler. Bu
insanların ne bir mazi bütünlüğü, ne de bir değer kaygılan vardır. Onlar alabildiğine boyutsuz
ve kokuşmuşturlar. Bu insanlar yalan olan ve bir gün sona erecek olan bu dünyayı "gerçek",
ölümün olmadığı ve sonsuz bir yaşamın olacağı ahret hayatını ise "yalan" olarak kabul
etmektedirler. Fakat bu insanların "leşlikler"i bir gün sona erecek ve herkes gibi öleceklerdir,
şair işte burada o "büyük gerçeğ”i onların yüzlerine bir tokat gibi çarpmakta ve bu insanların
yaşadığı hayata bir türlü akıl erdirememektedir.
Şairin, Sakarya'ya temsil ettirdiği "Türk gençliği" bu asrın insanlarından tamamen farklıdır.
Mazisi ile olan bağını devam ettirmek azminde ve kararında olan bu gençlik, zamanın karşı
konulmaz yıpratıcılığına karşı da direnmekte kararlıdır. Bu gençlik, Türk milleti tarih
sahnesinde olduğundan beri atılan tohumları hep yeşerten Anadolu'nun, bozulmamış saf
çocuğudur. Şair bu gençlik ile kendisini bütünleştirmiştir. Bu davanın divanesi olarak, vatanın
her karışını kanlarıyla yoğurmuş olan bu gençliği görür. Bu gençlik tüm bu zorlukları ve bu
yozlaşmayı daha öncede yaşamış fakat kesinlikle teslim olmamıştır. Onun için kader, bu
oyununu hep oynamaktadır. Fakat bir an olsun şairin yatması ve Sakarya'nın kıvrılarak
akmasını kesip bir havuzda toplanması her ikisinin de sonunu hazırlayacaktır. Şair, tüm bu
isteklerinin yerine getirilirken örnek alınacak rehberi belirtir. Akıp giden zaman içinde,
yaşanılan hayatın neye göre şekillenmesi gerektiği hususundaki inancını ifade eder.
Sakarya Türküsü'nün en manalı kısmı, son mısrasıdır. Fikri yönü ağır basan, zaman zaman da
tarihi ve hikemi bir sohbet havasına bürünen şiirin son mısrasında ton birden yükselir ve
hitabet halini alır (2)
"Yüz üstü çok süründün,ayağa kalk, Sakarya!..."
Şair, şiir boyunca her şeyi, adeta bu mısranın hazırlığı mahiyetinde ele almış, anlattığı duygu
ve düşüncelerini bu mısrada verilen yüksek tona varmak için basamak yapmıştır.
Mısradaki "ayağa kalkmak" fiili, Türk gençliğinin şiir boyunca işlenen fikirlere sahip çıkması, batı
taklitçiliğinden kurtulup ecdattan miras kalan milli ve dini bütün değerleri benimseyip onları
devam ettirmesi arzusunu ifade etmektedir.
Notlar:
1- Dr. Necat Birinci,"Sakarya Destanı Üzerine Bir Deneme" Edebiyat Gazetesi, S.15,
Ankara, 1994.
2- Prof. Dr. Necat Birinci, a.g.m.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder